Giờ đây chúng ta không thể tìm nơi nương tựa ở thế giới bên ngoài. Mọi thứ đều luôn thay đổi vượt ra ngoài khả năng dự đoán của chúng ta. Ngay như tiền bạc vẫn thường được nhiều người coi là có sức mạnh vô song, nhưng dân gian vẫn nói rằng đó chỉ là tài sản chung của năm nhà: nước lụt, lửa thiêu, quan phủ tước đoạt, trộm cướp và con cái hay người thừa kế phung phí. Nếu gặp phải một trong năm trường hợp này thì tiền bạc mà bạn khổ sở tích cóp cả đời cũng sẽ nhanh chóng ra đi. Chính vì vậy, điều sống còn là phải biết phát triển những sức mạnh nội tâm để sống hạnh phúc bền vững trong một thế giới đang không ngừng biến động. Theo quan điểm Phật Giáo, đó là việc vun bồi các pārami (ba-la-mật) hay những pháp dẫn đến sự chứng ngộ Niết-bàn (Nibbāna). Theo truyền thống, 10 pārami này được trình bày theo thứ tự là: bố thí, trì giới, xuất ly, trí tuệ, tinh tấn, nhẫn nại, chân thật, quyết tâm, tâm từ và tâm xả. Kết hợp tinh thần Phật Giáo với góc nhìn hiện đại của khoa học thần kinh và tâm lý học tích cực, trong tác phẩm “Kham Nhẫn,” tiến sĩ Rick Hanson, tác giả cuốn sách nổi tiếng “Bộ Não Của Phật,” chỉ cho bạn cách phát triển 12 sức mạnh cốt lõi bên trong và gắn chặt chúng vào hệ thần kinh của chính mình. Nhờ vậy, dẫu cho cuộc sống có vùi dập bạn như thế nào thì bạn vẫn có thể cảm thấy vơi bớt căng thẳng, tự tin theo đuổi các cơ hội, giữ vững điềm tĩnh và tập trung khi đương đầu với nghịch cảnh.
Dựa trên ba nhu cầu cơ bản — an toàn, hài lòng và kết nối và bốn cách thức chính yếu đáp ứng những nhu cầu này của con người: nhận thức điều gì là sự thật; tăng cường nguồn lực cho chính mình; điều chỉnh những suy nghĩ, cảm xúc và hành động; và gắn kết một cách khéo léo với những người khác và thế giới rộng lớn hơn xung quanh mình, tiến sĩ Rick Hanson trình bày mười hai sức mạnh bên trong cơ bản và cũng chính là các chương của cuốn sách Kham Nhẫn: (xem hình 2). Bạn sẽ có thể sử dụng cuốn sách theo nhiều cách khác nhau, hoặc tìm hiểu toàn bộ để phát triển sức mạnh nội tâm một cách trọn vẹn và có hệ thống, hoặc chọn ra một nhu cầu đặc biệt quan trọng với mình và tập trung vào các chương liên quan đến nó. Bạn sẽ học được những ý tưởng hữu ích về não bộ, những thực hành dựa trên kinh nghiệm, các công cụ để xây dựng những sức mạnh cụ thể, những đề xuất quý báu cho cuộc sống hàng ngày và những ví dụ cá nhân. Những người khác nhau sẽ thấy mình phù hợp với những giá trị và công cụ khác nhau, và do vậy, tác giả cung cấp cho bạn rất nhiều lựa chọn. Bạn hoàn toàn có thể chọn lấy những gì phù hợp nhất với mình.
Trong phạm vi bài giới thiệu này, mình chỉ giới thiệu ba sức mạnh đầu tiên thuộc phần Nhận Thức, vốn là nền tảng cho các sức mạnh khác, cùng ba sức mạnh khác mà mình yêu thích là Kiên Cường, Lòng Biết Ơn và Khát Vọng.
Sức mạnh đầu tiên là Lòng Bi Mẫn (trắc ẩn) với chính mình. Khi bạn gặp khó khăn, bạn cũng chính là một đối tượng của tâm bi mẫn, cũng cần chấp nhận những thiếu sót, sai lầm của mình, thay cho việc dằn vặt, chỉ trích bản thân. Chính từ sự đồng cảm, chấp nhận và yêu thương chính mình này, sự chuyển hóa tích cực sẽ diễn ra. Nó sẽ giúp bạn kiên cường hơn, kham nhẫn hơn, có khả năng hồi phục tốt hơn, giúp bạn tự tin nuôi dưỡng nhiều khát vọng và thành công hơn, mà trên hết nó không phải là tự mãn và lười biếng.
Sức mạnh thứ hai là Chánh Niệm, điều ngày càng thu hút được sự quan tâm của nhiều người. Vốn là thực hành then chốt của Thiền Đạo Phật, chánh niệm đã được tâm lý học Phương Tây đón nhận vì tính đơn giản, dễ ứng dụng nhưng lại vô cùng hiệu quả của nó. Chánh niệm là yếu tố cần thiết trong cả ba nhóm cách thức để đối diện với những mất mát, chữa lành những vết thương và khỏe mạnh về cả thể chất và tâm thần là: để mọi thứ như chúng đang là, buông bỏ những điều tiêu cực và tiếp nhận những điều tích cực. Cũng trong chương này, tác giả sẽ giúp chúng ta phân biệt giữa hai chế độ Phản Hồi và Phản Ứng, từ đó hiểu được chế độ Phản Hồi hay cách thức vượt qua khó khăn, gian khổ mà vẫn có cảm giác bình an, mãn nguyện và yêu thương.
“Cuộc sống luôn rối ren và không thể đoán trước được. Nó chứa đựng những cơ hội tuyệt vời nhưng vẫn còn nhiều vất vả, hiểm nguy và không thể tránh khỏi những mất mát, đau thương. Chúng ta không thể tránh né những khó khăn. Câu hỏi duy nhất là chúng ta có thể đương đầu với chúng như thế nào. Có sự khác biệt cơ bản giữa việc đối mặt với những thách thức trong khi cảm nhận rằng những nhu cầu của bạn đang được đáp ứng đầy đủ và đối mặt với những thách thức trong khi cảm nhận rằng nhu cầu của bạn không được đáp ứng.”
Sức mạnh tiếp theo là Học Hỏi, điều là siêu năng lực trong những năng lực bởi vì nó giúp phát triển những sức mạnh còn lại. Nếu bạn muốn tăng trưởng nhanh và bền vững hơn trong cuộc sống của mình, thì nhất định bạn phải học về cách học hỏi. Trong cuốn “Kham Nhẫn” này, bạn sẽ học cách CHỮA LÀNH (HEAL) cho chính mình thông qua việc kích hoạt các trải nghiệm hữu ích và sau đó, cài đặt nó vào trong bộ não của mình. Khi có được siêu năng lực Học Hỏi, bạn sẽ biết cách “Lập Trình Hạnh Phúc” cho bản thân mình, nhận ra vô số những điều tốt đẹp, những trải nghiệm tích cực trong cuộc sống hàng ngày, mà trước đó vẫn bị lãng quên và bỏ phí. Công thức CHỮA LÀNH này cũng sẽ được áp dụng khi bạn học hỏi về các sức mạnh còn lại trong cuốn sách.
“Ðừng coi những trải nghiệm thú vị là không quan trọng và tầm thường, và đừng nghĩ rằng những trải nghiệm cực nhọc, mệt mỏi, căng thẳng bằng cách nào đó chính là nền tảng của một cuộc sống tốt đẹp. Ðiều ngược lại mới đúng: những trải nghiệm tích cực lấp đầy những lỗ hổng trong trái tim chúng ta, trong khi những trải nghiệm tiêu cực khiến chúng ta suy sụp, hao kiệt.”
Bên cạnh những sức mạnh thuộc về phần Nhận Thức, vốn là phần nền tảng cho các sức mạnh khác, một trong những sức mạnh mà mình yêu thích là Kiên Cường. Đương nhiên chúng ta đều biết đến giá trị của sự kiên cường, nhưng để giữ vững được nó trong những tình huống trái ý nghịch lòng lại không hề đơn giản. Chúng ta rất dễ mắc phải chứng “bất lực tập nhiễm” hay thói quen dễ dàng từ bỏ và đầu hàng trước hoàn cảnh khó khăn. Bí quyết của sự kiên cường chính là tập trung vào nguyên nhân và bình thản trước những kết quả mà mình không thể kiểm soát được. Và đừng chần chừ mà hãy nhanh chóng bắt tay vào việc tạo ra những nguyên nhân tốt, giúp cải thiện kết quả của mình.
“Chúng ta có thể không trực tiếp tạo ra thứ gì đó mà mình mong muốn, nhưng chúng ta vẫn có thể khuyến khích các quá trình cơ bản sẽ giúp nó đơm hoa. Việc biết được điều này sẽ mang lại cho ta cảm giác vừa có trách nhiệm vừa có được sự bình yên.”
Sức mạnh tiếp theo giúp tăng cường nguồn lực cho bạn là “Lòng Biết Ơn.” Đó chính là sự coi trọng những gì cũng đang có thực: vô số những điều tốt đẹp nho nhỏ trong cuộc sống của mình: sự yêu thương, chăm sóc của cha mẹ, sự ủng hộ, khích lệ của bạn bè, niềm vui khi hoàn thành công việc . . . Việc tận hưởng những niềm vui lành mạnh sẽ giúp bạn giảm căng thẳng và từ đó bớt ham muốn những khoái lạc bên ngoài. Tuy nhiên do nếp sống bận rộn mà chúng ta thường quên đi sức mạnh lớn lao của những niềm vui nhỏ bé này. Khi hoàn thành xong một công việc nhỏ, chúng ta lại ngay lập tức lao vào công việc kế tiếp mà không có chút thời gian sống với niềm vui của sự hoàn thành. Thông qua việc “Tích Tiểu Thành Đại” của sự góp nhặt những niềm vui nhỏ bé này, bạn có thể tích lũy được sức mạnh tinh thần to lớn, giúp tâm tìm ra niềm vui trong mọi hoàn cảnh, đặc biệt là trong thời điểm khó khăn, khi bạn cần đến sức mạnh tinh thần để vượt qua thử thách. Bạn có thể sử dụng phương pháp CHỮA LÀNH để vượt qua các chướng ngại cho niềm an vui trong mình, đặc biệt là thiên kiến tiêu cực của bộ não.
“Cuộc sống càng khó khăn thì việc trải nghiệm và tiếp nhận các nguồn lực tinh thần — bao gồm cả cảm giác về niềm vui — lại càng quan trọng. Có một cách rất thú vị để làm điều này đó là lưu giữ một cuốn sổ nhật ký niềm vui trên những trang giấy hoặc đơn giản là bên trong tâm bạn.”
“Mỗi một ngày trong cuộc đời bạn, hãy nhớ đánh dấu từng cơ hội có được niềm vui. Khi nhìn trên trang giấy đó, bạn có thể đếm được những niềm vui mà mình nhận được — và bạn có thể rất ngạc nhiên với vô vàn niềm vui mà bạn đã góp nhặt được trước khi chìm vào giấc ngủ. Ðơn giản là hãy dành vài phút trước khi ngủ để nhìn lại cả một ngày dài và nhớ lại một vài niềm vui trong số đó.”
Sức mạnh cuối cùng mà mình yêu thích nhất trong cuốn sách là “Khát Vọng.” Làm sao chúng ta có thể theo đuổi những mục tiêu quan trọng và ý nghĩa của cuộc đời trong khi về cơ bản vẫn cảm thấy an yên cho dẫu bất cứ điều gì xảy ra. Tất cả chúng ta đều có những hy vọng, ước mơ và hoài bão về cuộc sống sau này của mình. Tuy nhiên, điều đáng buồn là chúng ta lại rất dễ dàng gạt bỏ ước mơ của mình vì nhiều lý do như do bị người khác chê trách, do tâm lý tránh né “những trải nghiệm đáng sợ.” Hãy tự tin vượt qua những cản trở này bằng việc thử mạo hiểm thực hiện điều mà bạn mong ước. Để hành động, bạn hãy xem xét ba lĩnh vực của cuộc sống: yêu thương, làm việc và giải trí và tìm ra điểm ngọt ngào ở phần giao nhau của ba vòng tròn này: điều bạn thích, điều bạn có tài năng và điều mà bạn quan tâm. Để thực hiện ước mơ, bạn có thể sẽ phải đi theo con đường của riêng mình và quay lưng lại với những con đường thông thường của phần đông mọi người. Tuy nhiên, “khi bạn đi đến cuối cuộc đời và suy ngẫm lại về nó, việc sống thật với chính mình và tận dụng các cơ hội để thực hiện những ước mơ của bạn hóa ra lại là cách thức chắc chắn nhất đưa tới thành công.” Và nếu đó thực sự là khát vọng lớn lao của bạn, thì hãy nhanh chóng hành động để biến ước mơ của bạn thành hiện thực. Tuy vậy, cần nhớ bí quyết của thành công là có tư duy cầu tiến, nỗ lực cải thiện nguyên nhân, nhưng lại bình thản trước những kết quả mà mình không thể kiểm soát được. Đó chính là có khát vọng mà không dính mắc – dám mơ những ước mơ lớn và quyết tâm theo đuổi chúng song vẫn giữ được tâm thế bình thản dù cho có bất cứ điều gì xảy ra. Khi làm được như vậy, kể cả khi bạn thất bại với những mục tiêu bên ngoài, thì bạn vẫn đang phát triển những sức mạnh bên trong của mình hay như người ta vẫn nói là “không thành sự cũng thành nhân.” Sau đó, bạn có thể hiểu rằng sự thành công bên ngoài phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó có những điều nằm ngoài tầm kiểm soát của bạn, nhưng nếu gặp thất bại thì không phải vì bạn thiếu nỗ lực. Bạn cũng sẽ dễ dàng buông bỏ những mục tiêu không phù hợp để dành nỗ lực đó ở những nơi có thể mang lại kết quả tốt đẹp hơn cho cả bạn và những người khác. Về lâu dài, chắc chắn Khát Vọng sẽ đưa bạn đến thành công.
Chúc bạn phát triển thành công sức mạnh nội tâm của mình để phát triển mạnh mẽ và sống một cuộc đời đầy giá trị và ý nghĩa chứ không chỉ là để gồng mình sống sót trong tai ương.
Hà Nội, ngày 24 tháng 11 năm 2023
Pháp Minh Trịnh Đức Vinh
